Bóle wzrostowe są charakterystyczne dla populacji dziecięcej. Nie zawsze uspokajają Rodziców i Opiekunów. Nie przesądzają o istnieniu choroby, ale mogą być jej objawem. Bardzo istotne jest jednak, aby wraz ze stwierdzeniem „bóle wzrostowe” nie przeoczyć rozpoznania, któremu ten ból jedynie towarzyszy.
Poniżej przedstawiliśmy podstawowe informacje na ten temat.
Definicja
Bóle wzrostowe należą do grupy zespołów bólu mięśniowo-szkieletowego o etiologii niezapalnej. Określenia „bóle wzrostowe” opisano po raz pierwszy w literaturze medycznej w 1823 roku. Pomimo swojej nazwy, brak udowodnionego związku ze wzrostem. Ból ten nie występuje bowiem w okresie intensywnego wzrostu i trudno wykazać jego związek z intensywnym wzrastaniem. Z tego względu, obecnie zastępuje się to określenie nowszymi pojęciami. Takimi jak: „ból kończyn o niewyjaśnionej etiologii”, „idiopatyczny ból kończyn u dzieci”, „łagodny nocny ból kończyn u dzieci”, czy „nawracający ból kończyn u dzieci”. Rozpoznania te kładą nacisk na okres dziecięcy, kiedy bóle wzrostowe występują i kiedy skargi na nie są najczęstsze. Różni autorzy podają, że ból wzrostowy występuje u 3–37% dzieci. Jednak w piśmiennictwie polskim brak wiarygodnych danych epidemiologicznych na temat częstości ich występowania.
Bóle wzrostowe – patogeneza
Chociaż rozpoznanie bólów wzrostowych jest często stawiane, to patomechanizm tego zjawiska w dalszym ciągu pozostaje niewyjaśniony. Wciąż brak przekonujących argumentów, że pojawienie się bólu wzrostowego można wyjaśnić na podstawie jednej teorii. Wśród przyczyn dosyć przekonywająca jest teoria obniżonego progu bólowego stwierdzona u tych pacjentów. Ze względu na to, że bóle wzrostowe zwykle występują pod koniec dnia, na ogół po dniu pełnym aktywności ruchowej, traktuje się je jako przeciążeniowe. W jednym z badań stwierdzono także mniejszą gęstość kości, zwłaszcza w okolicy piszczeli, która jest najczęściej wskazywanym miejscem dolegliwości bólowych. Ponadto, na bóle wzrostowe uskarża się wiele dzieci z drobnymi nieprawidłowościami anatomicznymi, takimi jak elastyczne płaskostopie, koślawość tylnej części stopy lub nadmierną ruchomością w stawach. Nie można wykluczyć również udziału czynników psychospołecznych lub rodzinnych. Pacjentom tym często towarzyszą bóle głowy o charakterze migrenowym, napadowe bóle brzucha, a u rodziców w dzieciństwie często występowały podobne objawy.
Diagnostyka różnicowa
W rozpoznawaniu bólu wzrostowego w pierwszej kolejności należy wykluczyć wszystkie inne rodzaje bólu kończyn, takie jak:
- choroby reumatyczne,
- onkologiczne, takie jak pierwotny nowotwór kości, czy białaczka
- hematologiczne,
- neurologiczne,
- ortopedyczne,
- złuszczenie głowy kości udowej,
- choroba Perthesa,
- przemijające odczynowe zapalenie maziówki,
- ostre i przewlekłe zapalenie kości,
- osteoid osteoma.
Dlatego też, zawsze gdy występuje ból kończyn u dziecka – zgłoś się do lekarza.
Charakterystyka bólów wzrostowych
Ból wzrostowy opisuje się jako obustronny, symetryczny ból o charakterze pulsowania, ciągnięcia lub mrowienia. Nie dotyczy stawów, a ich ruchomość jest w pełni zachowana. Najczęściej lokalizuje w okolicy ud, podudzi oraz okolicy podkolanowej i stawów skokowych. Ponadto, głównie występuje późnym wieczorem lub w nocy, często wybudzając dziecko ze snu. Nie pojawia się w dzień! Zwykle trwa od 10 do 30 minut, ale czasami nawet do paru godzin. Ból wzrostowy najczęściej ma charakter napadowy, pojawia się co parę dni, a niekiedy co parę miesięcy. Natężenie bólu jest narastające, od niewielkiego do bardzo silnego. Początek dolegliwości najczęściej przypada na wiek 4.–6. roku życia. Po pewnym czasie bóle ustępują i ponownie pojawiają się w okresie dojrzewania, czyli między 10. a 14. rokiem życia u dziewcząt i 13. a 16. u chłopców. Co ważne, chód dziecka jest prawidłowy i nie występują żadne inne niepokojące objawy.
Rozpoznanie
Rozpoznanie ustala się na podstawie opisanych kryteriów. Jednak podkreślamy. Bóle wzrostowe można rozpoznać jeśli zostaną spełnione WSZYSTKIE poniższe kryteria:
| częstość występowania bólu | ból okresowy, 6–24 razy w miesiącu |
| lokalizacja | obustronny, uda, dół podkolanowy, podudzia (najczęściej przednia krawędź piszczeli) |
| początek bólu | późne popołudnie albo wieczór |
| czas trwania | 10–30 minut (do godziny) |
| pomoc doraźna | zmniejszenie nasilenia lub ustąpienie po masowaniu i/lub łagodnych lekach przeciwbólowych |
| zaburzenia chodu | brak |
| badanie przedmiotowe | brak odchyleń od normy |
| wyniki badań laboratoryjnych i RTG | prawidłowe |
Bóle wzrostowe – diagnostyka
W przypadku wystąpienia bólów kończyn konieczne jest zgłoszenie się do lekarza. Rozpoznanie ustala się na podstawie wywiadu i badania lekarskiego. W przypadku bólów wzrostowych nie stwierdza się obrzęku, zaczerwienienia, bolesności w trakcie badania czy ograniczenia ruchu. Ponadto u dziecka nie ma zaburzeń chodu, na przykład utykania. Ogólne samopoczucie dziecka jest dobre. Nie obserwuje się zmiany w codziennej aktywności. Nie zawsze wymagane jest wykonanie dodatkowych badań laboratoryjnych i obrazowych. Natomiast ich nieprawidłowy wynik zawsze zmusza do pogłębienia diagnostyki i wykluczenia poważnych przyczyn. Czasem może okazać się niezbędna konsultacja specjalistyczna, na przykład neurologiczna lub reumatologiczna.
Leczenie
W takim razie jak pomóc dziecku? Ulgę może przynieść masaż, ciepła kąpiel lub rozgrzanie nóg dziecka termoforem przez kilka minut. Te metody można stosować w połączeniu lub bez zastosowania farmakoterapii. U dzieci, u których ból pojawia się często, można rozważyć podanie przed snem paracetamolu lub innego niesteroidowego leku przeciwzapalnego. O charakterystyce i dawkowaniu tych leków pisaliśmy tutaj.
